Każdy wyrok sądu I instancji z natury rzeczy jest nieprawomocny, dopóki nie upłynie termin do wniesienia środka zaskarżenia. Jest to konsekwencja konstytucyjnej i kodeksowej zasady dwuinstancyjności.
Zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego, prawomocne są wszystkie wyroki sądów drugiej instancji (prawomocność następuje z chwilą wydania orzeczenia przez sąd apelacyjny) oraz wyroki, których nie zaskarżono w terminie.
Kiedy zatem nastąpi prawomocność w przypadku niezaskarżenia wyroku rozwodowego w ogóle lub niezaskarżenia go w terminie? Taki wyrok staje się prawomocny, wraz z upływem terminu na wniesienie apelacji, czyli zgodnie z art. 369 § 1 k.p.c. z upływem dwóch tygodni od dnia jego doręczenia stronie wraz z uzasadnieniem. Od tej zasady istnieje jednak wyjątek przewidziany w art. 369 § 11 k.p.c. wydłużający ten termin do trzech tygodni od dnia doręczenia wyroku wraz z uzasadnieniem w sytuacji, gdy sąd skorzystał z przedłużonego terminu na sporządzenie uzasadnienia o czym powinien poinformować stronę doręczając orzeczenie.
W praktyce wygląda to następująco:
- jeżeli jedna ze stron złoży wniosek o uzasadnienie wyroku, a druga tego nie uczyni, wyrok uprawomocni się dopiero wtedy, gdy upłynie termin na wniesienie apelacji przez stronę, która złożyła wniosek o uzasadnienie wyroku;
- jeżeli wniosek o uzasadnienie złożą obie strony, wyrok uprawomocni się dopiero wtedy, gdy upłynie termin na wniesienie apelacji przez małżonka, który później odebrał orzeczenie z uzasadnieniem.
Od dnia 7 listopada 2019 roku, kiedy istotnie zmieniły się zasady wnoszenia apelacji, wprowadzające m.in. obligatoryjne złożenie wniosku o uzasadnienie wyroku jako czynności poprzedzającej złożenie środka odwoławczego, wyrok orzekający rozwód może uprawomocnić się szybciej. Dotychczas strona, która nie wniosła o uzasadnienie, mogła skarżyć wyrok w terminie 21 dni od jego ogłoszenia. Obecnie strona będzie mogła złożyć apelację tylko w sytuacji, gdy wcześniej złożyła w terminie wniosek o uzasadnienie wyroku. Jeżeli takiego wniosku nie złożyła, traci prawo do zaskarżenia wyroku apelacją. W praktyce oznacza to, że
- jeżeli żaden z małżonków nie złoży wniosku o uzasadnienie wyroku, wyrok stanie się prawomocny po upływie 7 dni od dnia ogłoszenia sentencji wyroku.
W sprawach rozwodowych należy pamiętać, że zaskarżenie jedynie części orzeczenia nie zawsze oznacza, że uprawomocnią się części niezaskarżone (jak ma to miejsce w innych sprawach cywilnych). Wynika to z zasady integralności wyroku rozwodowego. Kiedy tak się dzieje?
Jeżeli w apelacji zaskarżony zostanie punkt pierwszy wyroku – orzeczenie o rozwiązaniu małżeństwa oraz o winie małżonków, to przyjmuje się, że wyrok został zaskarżony w całości i żaden punkt wyroku nie może się uprawomocnić (nawet jeśli nie był osobno zaskarżony). Zmiana punktu pierwszego wyroku mogłaby bowiem pociągnąć za sobą zmianę pozostałych punktów, a to wyklucza ich prawomocność.
Inaczej sytuacja wygląda w przypadku, gdy apelacja dotyczy wyłącznie punktów rozstrzygających inne sprawy rodziny np. wysokości alimentów albo sposobu korzystania z mieszkania lub podziału majątku wspólnego. Wówczas pozostałe punkty wyroku – te niezaskarżone, w tym orzeczenie o rozwodzie i winie, uprawomocniają się wraz z upływem terminu do ich zaskarżenia. W świetle prawa małżonkowie są wówczas rozwiedzeni już po postępowaniu przed sądem I instancji (z chwilą uprawomocnienia się tej części wyroku), a sąd II instancji kontroluje jedynie zaskarżone punkty orzeczenia. Jeżeli więc jeden z małżonków zaskarży wyrok rozwodowy w części dotyczącej alimentów na rzecz dzieci stron, to pozostała część tego orzeczenia staje się prawomocna, po upływie terminu na zaskarżenie orzeczenia (postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 20 lutego 2017 roku sygn. I ACz 146/17).
Data uprawomocnienia jest ważna dla stron procesu z kilku względów. Dopiero po prawomocności możliwe stają się zawarcie nowego związku małżeńskiego. Ponadto w ciągu trzech miesięcy od dnia uprawomocnienia się wyroku możemy także powrócić do nazwiska, które nosiliśmy przed zawarciem małżeństwa. Wreszcie, dopiero po uprawomocnieniu wyroku skuteczne i wykonalne stają się postanowienia dotyczące władzy rodzicielskiej, kontaktów z dzieckiem i alimentów (do tego zaś czasu stosunki regulują ewentualne postanowienia w przedmiocie zabezpieczenia).
Momentem, kiedy w ogóle można starać się o stwierdzenie prawomocności jest upływ terminu do złożenia wniosku o uzasadnienie albo upływ terminów do wniesienia środka zaskarżenia. W tym drugim przypadku, dopiero po wpłynięciu do sądu tzw. zwrotek (czyli potwierdzeń odbioru korespondencji przez strony) możliwe jest wydanie postanowienia o prawomocności i przybicie stempla: „orzeczenie jest prawomocne z dniem …”. W praktyce, stwierdzenie prawomocności wyroku następuje zawsze znacznie później niż w dacie, którą ostatecznie uzna się za datę jego prawomocności.
Choć niektórym klientom spieszy się do jak najszybszego stwierdzenia prawomocności orzeczonego rozwodu, czasem rekomenduję złożenie pisemnego wniosku o uzasadnienie. Jego treść może przydać się na przyszłość np. w sprawach o zmianę wysokości alimentów ustalonych w postępowaniu rozwodowym czy modyfikacji orzeczonych w nim kontaktów.
